Natura 2000
Europejska sieć ekologiczna Natura 2000 jest to system obszarów tworzonych w celu ochrony najcenniejszych roślin, zwierząt i siedlisk naszego kontynentu, który jednocześnie uwzględnia zintegrowanie ochrony przyrody z gospodarką człowieka. Jako program Unii Europejskiej obejmuje swoim zasięgiem wszystkie kraje członkowskie należące do wspólnoty. Jest systematycznie wdrażany od 1992 roku, w Polsce obowiązuje od naszego wstąpienia do Unii w 2004 roku.
Ochrona gatunków jest realizowana przede wszystkim poprzez ochronę ich środowisk przyrodniczych. Dlatego też obszary Natura 2000 tworzone są w miejscach szczególnie istotnych dla zagrożonych gatunków lub siedlisk. Są to zarówno obszary naturalne (lasy, góry), jak i tereny od stuleci użytkowane przez człowieka (pola, łąki, pastwiska), gdyż z nimi związanych jest wiele gatunków roślin i zwierząt.
Obszary wchodzące w skład sieci wyznaczane są na podstawie dwóch dyrektyw Unii Europejskiej:
1. Dyrektywy 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r., zwanej Dyrektywą Ptasią (Birds directive).
2. Dyrektywy 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory z dnia 21 maja 1992 r., zwanej Dyrektywą Siedliskową (Habitats directive).
Dyrektywa Ptasia w swoich załącznikach zawiera m.in. wykaz gatunków ptaków wymierających lub zagrożonych, dla ochrony których wyznaczane są tzw. obszary specjalnej ochrony (OSO). Dyrektywa Siedliskowa w załącznikach 1 i 2 zawiera listę typów siedlisk oraz gatunków i taksonów roślin i zwierząt (z wyjątkiem ptaków) wymagających wyznaczania tzw. specjalnych obszarów ochrony (SOO).
Pewne gatunki i siedliska są uznawane za priorytetowe, gdyż ich występowanie w granicach Unii Europejskiej jest zagrożone. Wiele gatunków to tzw. „gatunki parasolowe”, których ochrona automatycznie chroni także inne gatunki. Na przykład ochrona miejsc występowania chrząszcza pachnicy próchniczki, czyli starych obumierających dębów i lip, powoduje ochronę wszystkich innych organizmów związanych z obumierającymi drzewami, w tym grzybów, których unijne dyrektywy w ogóle nie wymieniają. Chroniąc miejsca występowania kumaka nizinnego, to jest drobne zbiorniki wodne, chronimy też wszystkie pozostałe organizmy tam żyjące. Z kolei zabiegi ochronne zmierzające do zachowania środowisk życia motyli skutkują ochroną innych gatunków zwierząt i roślin związanych ze zbiorowiskami wilgotnych łąk.
Natura 2000 w odróżnieniu od tradycyjnych form ochrony jest formą dynamiczną, nastawioną na rezultaty ochrony danych gatunków lub siedlisk. Jeżeli na obszarze chronionym gatunkom nic nie zagraża, to utrzymywany jest stan istniejący. W przypadku pojawienia się zagrożeń podejmowane są przeciwdziałania zmierzające do usunięcia niebezpieczeństw. Może to być zmiana dotychczasowego sposobu użytkowania terenu poprzez modyfikacją prowadzonej gospodarki rolnej lub leśnej lub działania aktywne, polegające np. na koszeniu cennych przyrodniczo łąk w celu ich ochrony przed roślinami drzewiastymi. Podstawą planowania działań ochronnych jest więc monitoring i obserwacja stanu przyrody.
Główny kompleks Kampinoskiego Parku Narodowego wszedł w skład sieci jako obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) pod nazwą Puszcza Kampinoska (PLC140001). Dodatkowo, w granicach parku znalazły się fragmenty specjalnego obszaru ochrony siedlisk Forty Modlińskie (PLH 140020), który utworzono dla ochrony zimowisk nietoperzy w zespole fortów Twierdzy Modlin. Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach, będący także we władaniu KPN, stał się częścią specjalnego obszaru ochrony siedlisk Lasy Smardzewickie, chroniącego grądy, łęgi i siedliska wspomnianej już pachnicy próchniczki. Niewielkie eksklawy KPN położone w międzywalu Wisły (w tym także „Ruska Kępa”) objęły granice OSO Dolina Środkowej Wisły (PLB140004) i .SOO Kampinoska Dolina Wisły PLH140029. Natomiast obszar siedliskowy (Łąki Kazuńskie PLH140048) znajduje się w otulinie KPN i bezpośrednio z nim sąsiaduje.
W granicach Obszaru Natura 2000 PLC140001 Puszcza Kampinoska występują 32 lęgowych lub prawdopodobnie lęgowe gatunki ptaków wymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki roślin, 20 gatunków zwierząt (9 gat. bezkręgowców, 2 gat. ryb, 2 gat. płazów, 7 gat. ssaków) i 15 siedlisk przyrodniczych – wymienionych w I i II załączniku Dyrektywy Siedliskowej.
Wśród wymienionych wyżej siedlisk i gatunków, 30 uznano za przedmioty ochrony na terenie tego obszaru: 9 siedlisk przyrodniczych (wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, suche wrzosowiska, ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, ekstensywnie użytkowane niżowe łąki świeże, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, kwaśne dąbrowy, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, ciepłolubne dąbrowy), 8 gatunków ptaków (bocian czarny, trzmielojad, dudek, kropiatka, derkacz, lelek, dzięcioł średni oraz lerka), 3 gatunki roślin (dzwonecznik wonny, leniec bezpodkwiatkowy, starodub łąkowy), 3 gatunki ssaków (ryś, wilk, mopek – populacja rozrodcza oraz zimująca), 6 gatunków bezkręgowców (pachnica próchniczka, czerwończyk nieparek, przeplatka aurinia, modraszek telejus, zalotka większa oraz zgniotek cynobrowy).
1. Dyrektywy 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r., zwanej Dyrektywą Ptasią (Birds directive).
2. Dyrektywy 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory z dnia 21 maja 1992 r., zwanej Dyrektywą Siedliskową (Habitats directive).
Dyrektywa Ptasia w swoich załącznikach zawiera m.in. wykaz gatunków ptaków wymierających lub zagrożonych, dla ochrony których wyznaczane są tzw. obszary specjalnej ochrony (OSO). Dyrektywa Siedliskowa w załącznikach 1 i 2 zawiera listę typów siedlisk oraz gatunków i taksonów roślin i zwierząt (z wyjątkiem ptaków) wymagających wyznaczania tzw. specjalnych obszarów ochrony (SOO).
Pewne gatunki i siedliska są uznawane za priorytetowe, gdyż ich występowanie w granicach Unii Europejskiej jest zagrożone. Wiele gatunków to tzw. „gatunki parasolowe”, których ochrona automatycznie chroni także inne gatunki. Na przykład ochrona miejsc występowania chrząszcza pachnicy próchniczki, czyli starych obumierających dębów i lip, powoduje ochronę wszystkich innych organizmów związanych z obumierającymi drzewami, w tym grzybów, których unijne dyrektywy w ogóle nie wymieniają. Chroniąc miejsca występowania kumaka nizinnego, to jest drobne zbiorniki wodne, chronimy też wszystkie pozostałe organizmy tam żyjące. Z kolei zabiegi ochronne zmierzające do zachowania środowisk życia motyli skutkują ochroną innych gatunków zwierząt i roślin związanych ze zbiorowiskami wilgotnych łąk.
Natura 2000 w odróżnieniu od tradycyjnych form ochrony jest formą dynamiczną, nastawioną na rezultaty ochrony danych gatunków lub siedlisk. Jeżeli na obszarze chronionym gatunkom nic nie zagraża, to utrzymywany jest stan istniejący. W przypadku pojawienia się zagrożeń podejmowane są przeciwdziałania zmierzające do usunięcia niebezpieczeństw. Może to być zmiana dotychczasowego sposobu użytkowania terenu poprzez modyfikacją prowadzonej gospodarki rolnej lub leśnej lub działania aktywne, polegające np. na koszeniu cennych przyrodniczo łąk w celu ich ochrony przed roślinami drzewiastymi. Podstawą planowania działań ochronnych jest więc monitoring i obserwacja stanu przyrody.
Główny kompleks Kampinoskiego Parku Narodowego wszedł w skład sieci jako obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) pod nazwą Puszcza Kampinoska (PLC140001). Dodatkowo, w granicach parku znalazły się fragmenty specjalnego obszaru ochrony siedlisk Forty Modlińskie (PLH 140020), który utworzono dla ochrony zimowisk nietoperzy w zespole fortów Twierdzy Modlin. Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach, będący także we władaniu KPN, stał się częścią specjalnego obszaru ochrony siedlisk Lasy Smardzewickie, chroniącego grądy, łęgi i siedliska wspomnianej już pachnicy próchniczki. Niewielkie eksklawy KPN położone w międzywalu Wisły (w tym także „Ruska Kępa”) objęły granice OSO Dolina Środkowej Wisły (PLB140004) i .SOO Kampinoska Dolina Wisły PLH140029. Natomiast obszar siedliskowy (Łąki Kazuńskie PLH140048) znajduje się w otulinie KPN i bezpośrednio z nim sąsiaduje.
W granicach Obszaru Natura 2000 PLC140001 Puszcza Kampinoska występują 32 lęgowych lub prawdopodobnie lęgowe gatunki ptaków wymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki roślin, 20 gatunków zwierząt (9 gat. bezkręgowców, 2 gat. ryb, 2 gat. płazów, 7 gat. ssaków) i 15 siedlisk przyrodniczych – wymienionych w I i II załączniku Dyrektywy Siedliskowej.
Wśród wymienionych wyżej siedlisk i gatunków, 30 uznano za przedmioty ochrony na terenie tego obszaru: 9 siedlisk przyrodniczych (wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, suche wrzosowiska, ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, ekstensywnie użytkowane niżowe łąki świeże, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, kwaśne dąbrowy, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, ciepłolubne dąbrowy), 8 gatunków ptaków (bocian czarny, trzmielojad, dudek, kropiatka, derkacz, lelek, dzięcioł średni oraz lerka), 3 gatunki roślin (dzwonecznik wonny, leniec bezpodkwiatkowy, starodub łąkowy), 3 gatunki ssaków (ryś, wilk, mopek – populacja rozrodcza oraz zimująca), 6 gatunków bezkręgowców (pachnica próchniczka, czerwończyk nieparek, przeplatka aurinia, modraszek telejus, zalotka większa oraz zgniotek cynobrowy).
Spis przedmiotów ochrony dla obszaru Natura 2000 PLC140001 Puszcza Kampinoska
Przedmiot ochrony (gatunek/siedlisko)
- A030 bocian czarny (Ciconia nigra)
- A072 trzmielojad (Pernis apivorus)
- A119 kropiatka (Porzana porzana)
- A122 derkacz (Crex crex)
- A224 lelek (Caprimulgus europaeus)
- A232 dudek (Upupa epops)
- A238 dzięcioł średni (Dendrocopos medius)
- A246 lerka (Lullula arborea)
- 4068 dzwonecznik wonny (Adenophora liliifolia)
- 1437 leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum)
- 1617 starodub łąkowy (Angelica palustris = Ostericum palustre
- 5378 pachnica próchniczka (Osmoderma barnabita)
- 1086 zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus
- 1060 czerwończyk nieparek (Lycaena dispar)
- 1065 przeplatka aurinia (Euphydryas (Eurodryas, Hypodryas) aurinia)
- 6177 modraszek telejus (Maculinea (Phengaris) teleius)
- 1042 zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis)
- 1308 mopek (Barbastella barbastellus) - populacja rozrodcza
- 1308 mopek (Barbastella barbastellus) - populacja zimująca
- 1352 wilk (Canis lupus)
- 1361 ryś (Lynx lynx)
- 2330 - wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (Corynephorus, Agrostis)
- 4030 – suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, PohlioCallunion, Calluno-Arctostaphylion)
- 6120– ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae)
- 6410– łąki olszewnikowo-trzęślicowe (Molinion)
- 6510 – niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris
- 9170 – grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, TilioCarpinetum)
- 91E0 – łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe i olsy źródliskowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae)
- 91I0 – ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)
- 9190 kwaśne dąbrowy (Quercetea robori-petraeae)